En Şefkatli İlk Deneyim: Fiziksel Temas
Anne karnından itibaren çocuklar annesi ile iletişim halindedir. Annesinin hissettiklerine, yediklerine, konuşmalarına ve karnına dokunuşlarına tepki verir. Doğduktan sonra bu iletişim meme emme sırasındaki fiziksel temas ve göz teması ile devam eder. Bu iletişim kaynaklarıyla beraber çocuk ile anne arasında güvenli bağlanma sağlanırken, yakınlık ve güven duygusu da gelişmeye başlar.
Hoşa gidecek şekilde dokunulmak her yaş grubundan insanın duygusal ihtiyacıdır. Bu ihtiyaç 5 yaş öncesi çocuklarda daha ön planda. Dokunulduğunda hissettikleri güven, şefkat ve sevgi, sevgi sözcükleri ve hediyelerden daha iyi ve kolay anlaşılır durumda. Anne karnından beri bildikleri bu temas söylenen sözcüklerden daha anlamlı.
Sağlıklı ve şefkatli fiziksel temas, doğru gösterilip öğretilmezse kişilik ve davranış problemleri, depresyon, kaygı bozukluğu veya istismar yaşanma ihtimali artabilir. “Dayak arsızı” olmak diye tabir ile karşılaşmak çok olası. Bunun sebebi dokunulma ihtiyacının aslında bir ifadesi ve bunu görüp anlamlandıramayan ve maalesef ki sağlıklı ve iyi gelen dokunuşu deneyimleyememiş bir başka yetişkin. Fiziksel temas doğumdan sonra çocuğun bu hayattaki ilk tecrübesidir. Sürekli fark edilmek, sevildiğini hissetmek ve zor zamanlarında şefkat görmek ister. Büyüme çağında ise bu sevgi, ilgi ve şefkatten kendisini mahrum hisseden çocuk ilgi çekmek için her yolu dener. Sonunda öfke ile ona yaklaşıp vuran ve bütün ilgisini öfkesini çıkarmak için bile olsa sadece kendisiyle ilgilenilmesi çocuğun maçına ulaştığını gösterir.
Yanlış fiziksel temaslar sadece fiziksel şiddetle sınırlı değil. İstemeden dokunmak, uzun zamandır görmediğimiz bir yakınımızın çocuğunu öpmek, sarılmak veya bize sarılması için zorlamak, uzun süreler istemediği halde gıdıklamak da doğru olmayan dokunuşlar olarak nitelendirilebilir. Fiziksel teması etkili kılan her iki tarafında bu teması istekli olmasıdır. Çocuğun isteği olmadan dokunmak, öpmek çocuğu dışarıdan gelecek saldırılara karşı savunmasız bırakır. Beden algısının oluşması, beden sınırlarını keşfetmesi ve koruması şiddet ve istismara karşı çocuğun kendisini korumasını destekler. Zorlayarak fiziksel olarak dokunmak karşı tarafı zorlayıcı tutumuna rağmen kabul etmesine ve tepki gösterememesine neden olur; fiziksel şiddet ve istismara karşı daha savunmasız ve açık hale gelebilir.
Sağlıklı fiziksel temas ise kendine güven, bağlılık, olumlu sosyal beceriler ve ilişkiler, empati, kişisel sınırların farkındalığı gelişir; duygusal ve bilişsel süreçler desteklenir. Çocuklara sağlıklı fiziksel teması uygulamak ilerideki romantik ilişkilerindeki seçimleri etkiler, depresyon ve kaygı bozuklukları yaşama ihtimallerini azaltır. İlerleyen yaş dönemlerinde çocuklar insiyatif almak, insanları anlamak, kendileri rahatça anlatabilmek, zorluk yaşadıklarında mücadele edecek gücü kendilerinde bulabilmek, karar verebilmeyi ve kararlarını uygulayabilmenin temellerini sağlam bir şekilde oluştururlar. Aslında bunun sebebi doğru fiziksel temas sayesinde çocuğun sevgi, ilgi, şefkat, empati ve kendine güvenin daha da gelişmiş olmasıdır.
Sağlıklı fiziksel teması ayırt edebilmenin en etkili yolu çocuğa iyi gelen dokunuşlar olduğunu görebilmekten geçiyor. Yüzüne baktığınızda mutsuzluk, hayal kırıklığı, tiksinme gibi ifadeler görmüyorsanız ve canının yanmadığından eminseniz iyi gelen fiziksel temasta bulunuyorsunuz demektir. Karşılığında devam etmenizi istiyorsa, gülüyor ve kahkaha atıyorsa, karşılık olarak çocuk da size dokunmaya çekinmiyorsa iyi gelen fiziksel temas amacına ulaşıyor demektir. Üzgün olduklarında yanınıza gelip ona sarılmanızı istiyorsa, sakinleştirmeniz için size sokuluyor ona dokunmanızı, yanında olmanızı istiyorsa sağlıklı fiziksel temas amacına ulaşmış, güvenli bağ kurulmuş demektir.
Sağlıklı fiziksel temasın ipuçları olacak davranışlar; sarılma, öpme (dudaktan öpme hariç), sırtı-omzu-dizi sıvazlama veya ufak vuruşlar, saçı okşama, elini tutma, koluna girme, kucaklama, dize oturtup hikaye/ masal anlatma, masaj yapma, krem sürme, yanak okşama olabilir. Dokunma içeren oyunlar, giyinmeye yardım ederken oyunlaştırıp dokunmak hem beden algısının ve sınırlarının gelişmesine hem de dokunmayı oyunlaştırmaya yardımcı olur. Dokunulmak istemiyorsa tokalaşmak, el sıkışmak, parmaklarla ya da ellerler oluşturulan ortak bir selamlaşma, beşlik çakma alternatif olarak kullanılabilir.
Klinik Psikolog Duygu ERTEN