Çocuklarda Öfke Tepkileri ve Öfke Yönetimi

Öfke, toplum içerisinde olumsuz bir duygu gibi algılanmakta ve genel olarak öfke hissedilen durumları yok sayma, inkar etme ya da bastırma eğiliminde olan bireylere toplum içerisinde sıkça rastlanmaktadır. Aslında olumsuz olan öfkenin varlığı değil doğru olmayan ifade biçimidir.

Çocuklarda zihinsel ve dil gelişimi henüz tamamlanmadığı için öfkelendiklerinde olumsuz yorumlanan davranışsal tepkiler sıkça görülür. Bağırma, çığlık atma, ağlama, tepinme, kendini yere atma, vurma, kusma, ısırma, tekmeleme… Olumsuz davranışların sebebi anne babadan bağımsız olmak istemek, duyguları yönetmekte zorlanmak, gelişmemiş sözel ifade, fazla enerjiyi boşaltamamak, tutarsız ebeveyn tutumları, ilgi çekme isteği, olumsuz davranışlar sonrası isteklerin olması olarak görülmektedir.

Öfke her ne kadar yıkıcı bir duygu gibi görünse de aslında altında yatan karşılanmamış başka ihtiyaçlar vardır ve öfke ile karşı tarafa “beni ve ihtiyacımı bu sefer gör” mesajı verir. Çocuklarda genellikle içinde oldukları durumdan memnun olmama, hayal kırıklığı, beklentilerinin karşılanmaması, istediklerinin olmaması, okula gitmek istememe, arkadaşlar içinde dışlanma, oyuna alınmama, kendisiyle alay edilmesi, ebeveynlerinin boşanması, engellenmiş hissetmek sıklıkla karşılaşılan öfke nedenlerdir. “Yaşadıkları neler, ne yaşamayı bekliyordu, nasıl davranılmasını isterdi kendisine, o durumda ona ne iyi gelirdi” sorularının cevapları ihtiyaçlarını fark etmeyi ve çocuğu doğru davranışa yönlendirmeyi kolaylaştırır. Bir başka anlama yolu ise bedendir. Öfke hissettiği zaman bedeninde neler değişiyor (örneğin; karın ağrısı, yanakların kızarması, sıcak basması, başının ağrıması…) Bu değişimlerin onu nasıl etkilediği ve ne gibi tepkiler vermesine sebep olduğu üzerine beraber düşünüp cevap bulmanız, çocuğun neler yaşadığını anlamanıza ve doğru yönlendirebilmenize konusunda size, neler yaşadığını ve yaptığı konusunda da farkındalık kazanması içinde çocuğunuza yardımcı olur.

Öfkeyi tanıtmak, öfkeyi doğru ifade etmenin yollarını öğretmek için öncelikli olarak sizin sakin kalabilmeniz ve öfke kontrolünüzü sağlayabilmeniz gerekmektedir. Aile içerisinde öfkesini vurarak, bir şeyler kırarak, hakaret ederek ya da krizle çözen yetişkinler varsa çocuklardan sakin kalmasını istemek çok gerçekçi bir beklenti değil. Çocuklar yetişkinlerin sözlerini değil tavır ve davranışlarını görür ve kendi hayatına adapte eder. Emir cümleleriyle konuşan, isteklerinin nedenini açıklamayana ve oyundan nedensiz koparana tutum çocuğun öfkesini iyice kabartabilir. Sakinliğinizi beden dilinize de yansıtmanız, duyguları tanıtmanız ve öfke yaşanan durumlarda tutarlı ve net olmanız, öfkeye öfkeyle karşılık vermemeniz çocuğunuzun yaşantısında başka modellemeler yapmasına yardımcı olur.

Öfke yaşanan durumlarda öfkenin doğru ifade edilebilmesi için duygusal ve fiziksel olarak rahatlatıcı çözümleri önceden öğretmek ve denemesini sağlamak yaralı olabilir. Su, kum, hamur gibi materyaller fiziksel rahatlamaya yardımcı olabilir. Sakin bir anında öfkelendiği bir anı hatırlamasını isteyip resmini çizdirebilir, resim hakkında konuşabilir sonrasında ise resmi yırtmasını isteyebilirsiniz. Sakin kalabildiği, duygularını doğru bir şekilde ifade edebildiği durumları yeterli dozda övmek doğru davranışlara yönelmesi için içsel motivasyonunu artıracaktır. Öfke krizlerinin yaşandığı durumlarda kısa süreli bir video kaydı alıp sonrasında çocuğunuzla beraber seyretmek ve üzerine konuşmak, o an neler yaşandığını tarafsız olarak görmesine yardımcı olabilir. Çocuğunuzla serbest oyun saatleri kararlaştırmanız ve öfkeyi ifade etmesine yarayan oyuncakları ve oyunları kullanmanız da duygularını ifade etmesine, rahatlamasına ve kabul gördüğünü, sevildiğini hissetmesine yardımcı olacaktır.

Kısaca; öfke kontrolünü anlamı öfke duygusunu yok etmek değil, yıkıcı ve zarar verici davranışları değiştirmek ve duyguyu doğru ifade etme yolları geliştirebilmektir. Öfkenin nasıl bir duygu olduğunu, neler yaşattığını, nelerin tetiklediğini, öncesinde fark edilmeyen duygular ve ihtiyaçların neler olduğunu fark etmek ve çocuklara fark ettirmek öfke kontrolünde çocuğunuzu sizinle iş birliği yapmasına yardımcı olur. Duygusal rahatlamayı sağlayacak oyunlar, aktiviteler, oyunları çocuğun kontrolüne bırakmak, öfke tepkilerinin yıkıcılığını azaltacaktır. Fiziksel rahatlamayı sağlayacak su, kum, hamur gibi materyaller, fiziksel enerjiyi atabilecekleri spor aktiviteleri saldırganlık davranışlarının azalmasına etki edecektir.

Klinik Psikolog Duygu ERTEN